Hilary ROSE / Steven ROSEDit is een bundel artikelen gericht tegen de evolutionaire psychologie, samengesteld door feministisch sociologe Hilary Rose en haar echtgenoot de neurowetenschapper Steven Rose. Het is een geweldig goed boek.
De auteurs noemen de evolutionaire psychologie "the most pervasive of present-day intellectual myths"(5).
De auteurs noemen de evolutionaire psychologie "the most pervasive of present-day intellectual myths"(5).
"Evolutionary psychology, henceforward EP, is a particularly Anglo-American phenomenon. It claims to explain all aspects of human behaviour, and thence culture and society, on the basis of universal features of human nature that found their final evolutionary form during the infancy of our species some 100–600,000 years ago." [mijn nadruk] (6)
"It is the argument of the authors of this book that the claims of EP in the fields of biology, psychology, anthropology, sociology, cultural studies and philosophy are for the most part not merely mistaken, but culturally pernicious." [mijn nadruk] (10)
Ik denk dat gerust gesteld kan worden dat het een typisch Amerikaans fenomeen is dat door media in andere landen kritiekloos werd overgenomen. Het is een goed voorbeeld van de verspreiding van oppervlakkige ondoordachte Amerikaanse opvattingen via populaire boeken, tv-programma's en films.
En de auteurs hebben gelijk: dit zijn gevaarlijke en schadelijke opvattingen die passen bij een conservatieve kijk op mens en samenleving en bij een overschatting van techniek, met name van informatica en van de mogelijkheden van genetische manipulatie. Het is biologisch determinisme waarmee je allerlei maatschappelijke fenomenen lekker kunt goedpraten. Om er maar een paar te noemen die in de conservatieve hoek erg populair zijn: mannen zijn van nature agressief en vrouwen passief en afwachtend; zwarte mensen zijn van nature minder intelligent; armoede is het gevolg van inferieure genen; en ga zo maar door. Niets aan te doen, het is nu eenmaal zo, is de boodschap.
We hadden ooit het sociaal darwinisme, later hadden we de sociobiologie, nu hebben we de evolutionaire biologie en evolutionaire psychologie om allerlei vooroordelen goed te praten. Het idee dat alles is voorbeschikt verschuift van geleuter over god naar geklets over de evolutie. En let op het nogal religieuze taalgebruik in dat wereldje zoals Nelkin in hoofdstuk 2 laat zien, dat is echt niet toevallig.
"Scientists promoting genetic explanations use a language replete with religious metaphors and concepts such as immortality and essentialism – indeed, the gene appears as a kind of sacred ‘soul’. And as missionaries bringing truth to the unenlightened, they claim their theories are guides to moral action and policy agendas. They are, I argue, part of a current cultural move to blur the boundaries between science and religion." [mijn nadruk] (37)
"Evolutionary psychologists are missionaries, advocating a set of principles that define the meaning of life and seeking to convert others to their beliefs. They are convinced they have insights into the human condition that must be accepted as truth. And their insights often come through revelations." [mijn nadruk] (46)
Met gemak wordt de grens overschreden van het vaststellen van feiten naar zeggen hoe mensen zich horen te gedragen. Als het al gaat om feiten, want empirisch bewijs wordt minder belangrijk gevonden dan geloof. Met critici wordt de vloer aangeveegd, omdat ze hun geloof niet willen overnemen. Het heeft allemaal weinig te maken met wetenschap, al suggereren deze missionarissen de hele tijd dat alles wat ze beweren wetenschappelijk onderbouwd is. Niets is minder waar.
"By attributing human behaviour to the occult operations of the cell, evolutionary explanations lift behaviour out of the social context, denying the influence of human agency. And by defining behaviour as ‘natural’ – the consequence of evolutionary adaptations – these explanations convey a message about appropriate social policies." [mijn nadruk] (48)
In hoofdstuk 6 legt Stephen Jay Gould uit hoe de feiten over evolutie door de evolutionaire biologie en de evolutionaire psychologie zo vergaand door de mangel gehaald worden dat Darwin zich in zijn graf zou omdraaien als hij er van hoorde. Hij bekrtiseert hier bijvoorbeeld Dennett.
"The answers to moral questions cannot be found in nature’s factuality in any case, so why not take the ‘cold bath’ of recognising nature as nonmoral, and not constructed to match our hopes?" [mijn nadruk] (191)
En wat we weten over evolutie is vaak ook onvoldoende om conclusies te trekken zoals die getrokken worden door evolutionair psychologen:
"But how can we possibly know in detail what small bands of hunter-gatherers did in Africa two million years ago? These ancestors left some tools and bones and palaeoanthroplogists can make some ingenious inferences from such evidence. But how can we possibly obtain the key information that would be required to show the validity of adaptive tales about an EEA: relations of kinship, social structures and sizes of groups, different activities of males and females, the roles of religion, symbolising, story-telling and a hundred other central aspects of human life that cannot be traced in fossils? We do not even know the original environment of our ancestors – did ancestral humans stay in one region or move about? How did environments vary through years and centuries? (...) But the chief strategy proposed by evolutionary psychologists for identifying adaptation is untestable and therefore unscientific. This central problem does not restrain leading disciples from indulging in reveries about the ubiquity of original adaptation as the source of revolutionary power for the putative new science." [mijn nadruk] (221)
"If evolutionary psychologists continue to push the theory of parental investment as a central dogma, they will eventually suffer the fate of the Freudians, who also had some good insights but failed spectacularly, and with serious harm imposed upon millions of people (...), because they elevated a limited guide into a rigid creed that became more of an untestable and unchangeable religion than a science." [mijn nadruk] (225)
Ik ben het daar zeer mee eens.
De artikelen die in dit dikke boek volgen, werken dit soort kritiek uit naar concrete kwesties zoals de historische ontwikkeling van dit soort opvattingen, de rol van vrouwen en feminisme, ethologie en de functie van instinct. Steven Rose geeft in hoofdstuk 15 een soort van conclusie:
"The problem with evolutionary psychology is that, like its predecessor, sociobiology, it offers a false unification, pursued with ideological zeal. Far from creating a genuine integration, it offers yet another reductionist account in which presumed biological explanations imperialise and attempt to replace all others. In order to achieve this vain goal evolutionary psychology misspeaks and impoverishes modern biology’s understanding of living systems in three key areas: the processes of evolution, of development and of neural function. Underlying all of these are two major conceptual errors: the misunderstanding of the relationship between enabling and causal mechanisms, and the attempt to privilege distal over proximal causes. It is on these shaky foundations that prescriptions for how humans do and must behave, and for the social policies that flow from this, are based." [mijn nadruk] (540-541)
Er komen in dit omvangrijke boek heel wat argumenten naar voren die laten zien dat evolutionaire biologie en evolutionaire psychologie gevaarlijke modieuze mythen zijn, in de lijn van de vroegere sociobiologie, waarbij alle mogelijke fenomenen teruggevoerd worden op de natuurlijke selectie in 'de natuur'.
De feiten kloppen meestal al niet — natuurlijke selectie zoals Dawkins en Dennett en Pinker die bijvoorbeeld zien bestaat helemaal niet, de evolutie verloopt veel complexer dan dat — en desondanks worden door dat soort auteurs uit die 'feiten' conclusies getrokken over hoe dingen 'noodzakelijkerwijs zijn geworden' of 'moeten zijn'. Die sprong van is naar ought, van zo is het naar zo moet het zijn is een fundamentele denkfout.
Het gevaarlijke eraan is dat rechtse conservatieve groepen dit soort opvattingen al snel gebruiken om de status quo te verdedigen met zijn racisme en anti-semitisme, zijn vrouwvijandigheid, zijn vijandigheid tegenover de minder bedeelde klassen, met zijn geïdealiseer van het individu. Je treft die bijvoorbeeld aan bij Republikeinen in de VS, onder QAnon-aanhangers, en zo verder.
Dit boek is uit 2000. En nu in 2025 — 25 jaar later! — zie je dit soort opvattingen nog overal opduiken.
Marx wilde zich geen marxist noemen, Darwin wilde zich geen darwinist noemen, want zijn ideeën over natuurlijke selectie werden verkeerd begrepen en veel te simpel voorgesteld als de enige sturende factor in de evolutie. En dat is nu net precies hoe evolutionaire psychologen de evolutie zien. Het is schokkend.