Lars SVENDSENLars Svendsen is een Noors filosoof en hoogleraar filosofie aan de Universiteit van Bergen in Noorwegen. Hij houdt zich bezig met concrete onderwerpen zoals verveling, vrijheid, mode, en in dit boek dus met eenzaamheid.
Zoals een goed filosoof betaamt kijk hij eerst eens naar het taalgebruik, hier voor het Engels waar een woord als 'loneliness' een negatiever gevoelswaarde heeft dan een woord als 'solitude'. In onze Nederlandse taal maken we op die manier bijvoorbeeld een onderscheid tussen 'eenzaam zijn' en 'alleen zijn'. Verlangen speelt een grote rol in dat onderscheid.
"As previously mentioned, loneliness is an emotional response to the fact that a person’s need for connection to others is not satisfied."(16)
Hoeveel mensen iemand om zich heen heeft, zegt niet zo veel: iemand kan zich enorm eenzaam voelen temidden van allerlei andere mensen.
"Loneliness as such cannot be predicted by the number of people that surround an individual, but by whether the social interactions that individual has satisfy his or her desire for connection; that is, by whether they interpret those social interactions as meaningful."(27)
Is eenzaamheid een emotie? Svendsen haalt de ene na de andere auteur erbij, maar vindt niemand die overtuigt. Uiteindelijk is er geen antwoord op de vraag wat een emotie is en of je eenzaam voelen een emotie is, wat al die bronnen ook zeggen.
En wie zijn het eigenlijk, die eenzaam zijn? Ook daarover bestaat weinig duidelijkheid. Je kunt het er net zo goed niet over hebben.
Er bestaat wel een duidelijke samenhang tussen eenzaamheid en vertrouwen en dat geldt zelfs internationaal:
"Studies have demonstrated a clear inverse correlation between loneliness and generalized trust: the more trusting you are, the less lonely; and the less trusting you are, the more lonely.(...) there seems to be more evidence that a lower degree of trust leads to loneliness than there is for the reverse. The connection between loneliness and trust appears to be strong both on an individual level and when we examine countries as a whole." [mijn nadruk] (89)
In sociaalwetenschappelijk onderzoek wordt vaak gesteld dat eenzaamheid het gevolg is van het moderne individualisme, maar dat blijkt nogal mee te vallen:
"We are succumbing to a fateful undermining of community, where individualism triumphs over all, thereby transforming us into lonely hedonists and egoists. Is this narrative correct? Does loneliness particularly haunt the modern and late modern individual?" [mijn nadruk] (137)
"Most people would immediately assume that an increase in the number of solo-dwellers would be accompanied by an equal increase in the number of people who feel lonely, but that is not what empirical studies on loneliness’s scope tell us. Loneliness figures appear to have changed astonishingly little during this dramatic shift in way of life." [mijn nadruk] (148)
Sterker nog: er zijn steeds meer mensen die er over klagen dat ze nooit eens een moment voor zichzelf hebben, omdat ze voortdurend met andere mensen te maken hebben. Mensen kunnen er dus ook positief voor kiezen om alleen te zijn, omdat dat de rust geeft om eens bij dingen stil te staan.
"Philosophers have often emphasized solitude as something positive, as a privileged space of reflection where one can get especially close to truth."(166)
Waarna een eindeloze opsomming volgt van wat allerlei filosofen over de kwestie hadden te melden.
Wat ik leuk vind aan Svendsen is dat hij redelijk helder schrijft en voor praktische onderwerpen durft te kiezen waaraan andere academische filosofen geen woord vuil durven te maken. Maar helaas blijft ook Svendsen op allerlei punten een academisch filosoof.
Er is weinig structuur in de tekst, het is een vloed van woorden zonder houvast, iets waar filosofen zo goed in zijn.
En zoals filosofen zo vaak doen, komt ook Svendsen de hele tijd met allerlei andere bronnen aanzetten die weinig toevoegen aan zijn verhaal. Daardoor ontstaat er een sfeer van een reeks van meningen waarvan er geen enkele de betere is. Zijn eigen standpunten worden op die manier vermeden of ondergesneeuwd.
Ook mogen we weer 'genieten' van verwijzingen naar de bijbel, ten teken dat veel filosofen gemankeerde theologen zijn.